के ! धर्म, संस्कृति र पहिचान यी तीन चीज एकै हुन् ? 

२४ असार २०७६, काठमाडौं

यो लेख एउटा फेसबुकको सानो सकारात्मक स्टाटसको कारणले तयार भएको हो । तर केही अक्षरका खेती गर्ने मित्रहरूले स्टाटसको मूलभुत अर्थ नै न बुझी बिरोध गरेका थिए । जसमा केही आफूलाई धर्मको आदर्श मान्नेहरूले पनि वाहियात भनेर बिरोध गरेका थिए । जुन स्टाटस थियो एक चर्चित अधिवक्ता ‘मोहन साशंकर’ को ।

के धर्म, संस्कृति र पहिचान यी तीनै चीज एकै हुन् अथवा फरक–फरक पाटा हुन् ? म त्यतातिर विवादको तोपबनेर पड्किन चाहन्न । तर जहाँसम्म लाग्छ मलाई, कताकता यी तीनै चीज एउटै हो कि भन्ने पो देख्छु म । फरक–फरक धर्म, फरक–फरक संस्कृति र फरक–फरक जातिय पहिचान, भेषभूषा र भाषा ।

साँच्चै भन्ने हो भने, यी फरकै रहेछन् कि क्यारे भन्ने पनि पो लागेर आयो । होइन भने, एउटै देशमा, एउटै राष्ट्रमा विभिन्न धर्म, संस्कृति र पहिचान किन हुनु पर्‍यो ?

धर्म त सम्पूर्ण राष्ट्रलाई मात्रै नभएर पूरै विश्वलाई नै प्रतिनिधित्व गर्ने पो हुनुपर्ने । जसरी कुरानले गरेको छ । के होइन र ?  एउटै धर्म, एउटै जात, एउटै सँस्कृति, एउटै भेषभूषा र एउटै भषा ।

जसमा ईश्वर पुज्ने एउटै तरिका होस् । जातिय भिवेद नहोस् । उचनिच नहोस् । छोरीको अंश सुनिश्चित गरियोस् । बिधुवाले आफ्नो सहयोगी जीवनसाथीसँग विवाह गर्ने कानुनी ऐन होस् । अहिले कानुनी ऐन पाइए पनि बिधुवालाई स्वीकार्ने कोही पुरुष अघि बढ्दैन । किनकि समाजलाई उठ्न वर्षौं लाग्छ । जबसम्म निदाएका समाजलाई उठाउने चौकिदार नभएसम्म कोही जानेर उठ्नै चाहन्नन् हाम्रो समाज । यो सर्बबिदितै हो । चाहे देश क्रान्तिका इतिहास होस् चाहे धर्म क्रान्तिका शास्त्रको इतिहास होस्, त्यसमा अध्ययन गर्दा भेटिन्छन् यस्ता घट्नाहरू बग्रेल्तीसँग ।

कहीँ कुकुर पुज्ने र कहीँ कुकुरकै मासु खाने न होस् । कहीँ गाई पुज्ने र मुत खाने अनि कहीँ गाईकै मासु खाने न होस् । कहीँ सुङ्गुरलाई हराम भन्ने र कहीँ सुङ्गुर नै खाने न होस् । कहीँ पतिले सातसातवटी पत्नी ल्याउँदा हुने तर जवानी बिधुवाले सेतो र नीरस जीवन काट्न बाध्य नहोस् । कहीँ गाईलाई लक्ष्मी माताको रूपमा पुज्ने र भैंसीलाई दूध दिन छाडेपछि ममको लागि मासुमा बेच्ने नहोस् । के गाईले दूध दिने र भैँसीले दूधको ठाउँमा पिसाब दिने हो र उसलाई घृणा । आहा ! अनि आची खाने कुकुर नै पुज्ने प्रथा । सुनेर बुझेर पनि लाजमर्दाे र हाँसो उठ्दो छ हाम्रा आस्था र विश्वासहरू पनि ।

हामी हिन्दुहरूले मान्छेमा मात्रै होइन विभेद दूध दिने जनावरहरूमा पनि विभेद खडा गरेकै छौं । के यी सबै ईश्वर र अल्लाहले लागू गरेका हुन् त ? सती प्रथा कुन–कुन राष्ट्रबाट आएको हो ? हामी संसारकै धर्मशास्त्रको अध्यन गरौ त । अनि बिचारुम्त सती जानेजस्तो घिनलाग्दो र जिउँदै जलाएर विभत्स हत्या गरिनेजस्ता प्रथा चरम सीमाका परकाष्ठा नाघेका नियमहरू जसलाई स्वीकार्नु बाध्य हुनुपथ्र्यो एक समयमा बिधुवा महिलाहरू ।

के हामीलाई श्रृष्टि गर्ने ईश्वर र अल्लाहले बनाएका हुन् त यी नियमहरू ? के यति मूर्ख थिए त हामीलाई बनाउने श्रृष्टिकर्ता, जसले सबैचीज ठीकठीक प्रणालीबाट श्रृष्टिलाई बनाए । के हामीलाई चलाउने शास्त्र यति गलत तरिकाले लेख्छ त ? के यस्ता प्रश्नहरू किन उम्रिएन हाम्रा आदरणीय विद्वानहरूमा ? कि विभिन्न समयकाल र राज्य गर्ने राजाहरूले आफ्नो स्वार्थको लागि बनाएका हुन् यी सबै वाहियात नियमहरू ?

फेरि किन आए र कसरी आए र कहाँबाट आए विश्वमा नै नभएका नियम ? हिन्दुमै लोग्ने मर्दा सती जानुपर्ने घिनलाग्दो प्रथा । के वेदमा छ लेखिएको यस्तो नियम र सास्तीको बारेमा ? आज सतीप्रथा हटेको कति नै भएर ? त्यही ८५–९० वर्ष ? यसो बिचार गर्नुस त यी चलन, प्रथा, संस्कृति, धर्म, भेषभूषा र भाषा कस्ले चलाए होला ?  के ईश्वर र अल्लाहले ?

मलाई त यहाँहरूलाई प्रश्न गर्न पनि घिन लागेर आउँछ ।

के विभिन्न जातजाती, धर्म र संस्कृतिको लागि अलग धर्ती, आकाश र पानी बनेको छ र ? अनि के अलग काल र मृत्यु ? के कहीं देख्नु भो अलग अन्नपानी, स्वाद, निद्रा र भोकहरू ?

फेरि किन धर्मैपिच्छे, अलग नियम, संस्कृति, रितिरिवाज, जातजाति र भाषा अनि भेषभूषा ? के लाग्दैन हामीलाई कि चलन चल्तीका हामीले स्वीकार्दै आएका यी धर्म, संस्कृति, जातजाती, भाषा र भेषभूषा सबै समय र कालखण्डका राजामहाराजाहरूले फेर्दै आएका र बनाउँदै आएका हुन् भनेर ?

हेर्नोस्त, प्रकृतिका नियमहरू के देखिन्छ उल्टो कहीँ ? कि छ उल्टो हाम्रो भन्दा फरक ? के बोटबिरुवा, रुख र सागसब्जीहरूले माटोमा जरा न गाडेर आकाशमा जरा हालेका छन् ? कि कहीँ देख्नु भो हाम्रा विद्वानहरूले, सूर्य पश्चिमबाट उदाएर पूर्वमा सूर्यस्त भएको ? के कहीँ देख्नु भो पहाड बगेर अनि समुद्र पहाड भएर टटस्थ भएर उभिएको ? कि देख्नु भो आकाशमा उड्ने चराहरू धर्तीभित्र सुरुङ्ग खनेर लुकेका ।

के देख्नु भएन ए अक्षरका खेती गर्ने र अध्यन गर्ने विद्वानहरू हो ? कसरी आकाशमा करडौं ताराहरू मिलेर चम्किएर आनन्द लिईरहेका छन् ? के देख्नु भएन, समुद्रका पानीहरू कसरी एकर्कामा मिलेर निदाएका छन् ? के देख्नु भएन यहाँहरूले एउटै माटोमा विभिन्न स्वादका फलफूल, तरकारी र अन्नबाली उब्जेका ? के यो प्रकृतिको एउटै नियम छैन र ? र होइन र ?

वास्तवमा, आकाश र पतालको बीच जे जतिछन्, सबै एउटै सृष्टि कर्ताको नै छन् र उसका एउटै नियम, अर्थ छन् र अस्तित्व पनि र सबैका आआफ्नै अर्थ छ सृष्टि हुनुको पनि र सबैका जोडी भाले र पोथी । र सबैका वीर्यबाट नै जन्म भएको छ । र जसको जन्म भएको छ उसको मृत्यु निश्चित् छ । चाहे सूर्य र पृथ्वीको नै किन न होस् । र यही सत्य हो पनि ।

यदि हामीले सृष्टिलाई नै भगवान मान्ने हो भने, उसको त एउटै नियम रहेछ त फेरि किन हामी र हाम्रोमा अनेकौँ धर्म, संस्कृतिको बारेमा विवादका अंकुसे अल्झाइ राख्नु पर्यो कि कसो हो ए विद्वान साथीहरू हो ?

के कहिले सुन्नु भएको छ यहाँहरूले, जब्बुर, तौरात र इन्जिल धर्म शास्त्र ? तर जरूर बाइलबल सुन्नु भएको होला र पढ्नु पनि भएकै होला । र त्यस्तै अरू पनि कुरआनको बारेमा तर पढ्नु भएको छैन होला । किनभने कुरआन मुसलमानले पढ्ने शास्त्र हो । कहाँ हिन्दुले पढ्नै हुँदैन, पाप लाग्छ । जसले वेदको कुरा गर्छ उसैले पढेका हुँदैनन् ती वेदहरू ।

हामी धर्म, सँस्कृति र पहिचानको लागि झगडा गर्छौँ र मर्छौँ र मार्छौं त्यसका लागि । तर सबैभन्दा ठूलो हामी एउटा कुरा भुल्छौँ कि हामी धर्म, सँस्कृति र जातजातिभन्दा सबैभन्दा पहिले हामी सँसारकै एक मानव हौँ भन्ने कुरा । हामी सनातनका कुरा गर्छौं । पढ्नु होला जब्बुर, तौरात, इन्जिल र कुरआन अनि वेद छर्लङ्गै थाहा हुनेछ सनातन धर्म कुन हो र के हो भनेर ।

एकै टेबुलमा खापमाथि खाप राखिएका वेद, पुराण, जब्बुर, तौरात, इन्जिल, बाइबल र कुरआन मिलेर बस्छ । कहिल्यै उनीहरू एकापसमा लड्दैनन् । तर जसले ती कुनै एक्पनि पढेका हुँदैनन् । तिनीहरू धर्मको बारेमा काटमार गरिरहन्छन् । जसलाई धर्म के हो धर्मको ध पनि थाहा छैन ।

जबजब धर्म र सँस्कृतिको कुरा आउँछ । हामी विवादमा पर्ने गर्छौं र व्यर्थको झगडा गर्छौ र काट्ने र मार्नेको कुरा गर्छौ । गाईपुज्ने र गाईकाट्नेलाई बिरोध गर्छौं ।

यो कुरा सही हो, गाइको मुत पिउनेभन्दा गाईको मासु खानेहरू कयौँ गुणा विद्वान र कर्मठ धर्मी हुन् । जसको धर्ममा एउटै नियम छ र प्रकृतिबासीलाई नै च्यालेन्ज छ एउटै नियमको पालना गर्नु र एउटै इश्वर/अल्लाहालाई पूजा इबादत गर्नु भन्ने । जसको शास्त्रमा कहीँ अन्याय नै छैन ।

यो कुरा एक्दमै सही हो । कुकुर पुज्नेभन्दा कुकुरको मासु खाने देशका देशबासीहरू धेरै नै विद्वान र देश विकाश गरेका छन् । कुरा त सही हो त । उनीहरू आची खाने कुकुरलाई पुज्दैनन्। बरू कुकुरकै मासु खान्छन् । त्यो त मेरो दृष्टिकोणमा कयौँ गुणा श्रेस्कर काम ठान्छु म त ।

आची खाने कुकुरलाई पुज्नुभन्दा त के कुकुरकै मासु खानु राम्रो होइन र । केको यसमा विवाद । गाईलाई पुज्नु र गाइको मुत पिउनुभन्दा त गाइकै मासु खानु के असल होइन र ? हामीलाई पो ठीक न होला किनकि हामी धर्म र सँस्कृतिको साङ्लोले बाँधिएका छौँ । तर जुन देशको शास्त्रमा नै गाई खाँदा हुन्छ भनेर लेखिएको छ र जुन देशको शासकले नै एउटै अल्लाहलाई नै पुज भनेर आदेश गरिएको छ । फेरि हामीलाई केको आईतबार हँ ?

मात्रै हामीले हामीलाई तौलेर, नापेर र जोखेर हेरम्न को कत्तिको पानीमा छ अथवा उचाईँमा छ । केको आफ्नो आङ्मा भैँसी हिँडेको पनि न देख्ने अरूको आङ्मा जुम्रा हिँडेको देख्ने भनेको यही हो ।

हामी गाई खाने र पुज्ने झगडाको बारेमा साथ दिन्छौँ तर कहिल्यै उनीहरू पो बा सही हुन्की हामीभन्दा भनेर बुझ्ने र पढ्ने कोसिस भने कहिल्यै गर्दैनौँ ।

हामी गाई खाने र गाईको मुत पिउने र पूजा गर्नेबारेमा र कुकुर खाने र कुकुरलाई पुज्नेको बारेमा झगडी रहन्छौँ सँधै । के कहिले सुन्नु भाछ यहाँहरूले कुनै ठाउँमा आफ्नै मरेको बाउको मुटु खाने चलन् छ भनेर ?

हो, छ । श्रीलंका र भारतको बोर्डर भएको अन्नबार एण्ड निकोबार भन्ने प्रान्तको जङ्गली जातिहरूमा बाउ मरेपछि जेठो छोराले छाती चिरेर मुटु न खाएसम्म त्यो लास दाहा संस्कारको लागि उपयुक्त मानिदैन । अब भन्नुस् यहाँहरू के त्यो ठीक हो ? विश्वको नै कुनै पनि धर्मानुसार त्यो ठीक हुँदैहोइन भनेर भन्नुहुन्छ यहाँहरू नै । तर उनीहरूलाई त्यो ठीक्छ । त्यो उनीहरूको सनातन हो । त्यो उनीहरूको धर्म र संस्कृति हो । अब हामीले बिरोध गरेर भो त, भएन ।

उनीहरूलाई हामीले तिमीहरूले यो गरेको रितिरिवाजहरू सबै गलत छ । आऊ तिमीहरू हामीतिर फर्क र परिवर्तन हौ भनेर सम्झाउनु भनेको हामीजस्तो मूर्ख अरू कोही होला त ?

हो, ठीक त्यस्तै भैरहेछ अहिले हामी हिन्दुलाई पनि । हामीलाई कसैले सम्झाउन खोज्यो अथवा हाम्रो भन्दा असल धर्म र सँसृतिको बारेमा बुझाउन खोज्यो भने त्योजस्तो दुश्मन अरू कोही हुँदैहुँदैन । किनकि हामी आफ्नो संस्कृति र धर्मलाई सनातन धर्म मानेर बसेका छौं र सबैभन्दा राम्रो हाम्रै धर्म र सँस्कृति छ भनेर बुझेका छौँ र यही बुझाइएका छन् हामीलाई ।

हामी हिन्दुमध्ये नै कोही अलि फरक सोँच र विचार लिएर जन्मियो र हामीलाई हामीले गरेका धर्म, सँस्कृति सबै गलत रहेछ भनेर सिकायो भने उसैलाई नै बिरोध गर्छौ र सके मार्ने कोसिस् पनि गर्छौँ ।

हामी कहिल्यै अँध्यारो मूर्खतको कुँवाबाट निस्किएर बाहिरको दुनियाँ बुझ्न र पढ्नै चाहेनौं । के सत्य होइन र ? र यही सत्य हो पनि ।

पढ्नु, लेख्नु र शिक्षित भएर विद्वान हुनु एक फरक पाटो हो तर थप खोज र अनुसन्धान गरेर समझ्दार हुनु भनेको अर्कै पाटो हो । जहाँ बिरोध छ त्यहाँ बुझ्ने र खोज्ने गर्नुहोस् जरूर केही न केही भेटिन्छ । जुन गलत छ त्यसलाई तपाईँबाटै डिलेट गर्नुहोस् र बिरोध गर्नुहोस् । शुरुवात सबैभन्दा पहिले आफैबाट शुरु गर्नुहोस् । यही नै हो परिवर्तन युग भनेको । अब मलाई सोध्नु होला यहाँहरूले, के तपाईँले गर्नु भो भनेर ? मैले गरेको छु र यी कुराहरूको अध्यन पनि गरेको छु ।

तपाईँलाई ठीक लागेको चीज तपाईंकै आफ्नै छोराछोरी, श्रीमती अथवा समाजलाई ठीक न लागेको हुन सक्छ । जे समाजलाई र देशलाई ठीक लाग्छ त्यो तपाईँलाई ठीक न लागेको पनि हुन सक्छ ।

अब यी चीजहरू बुझ्नु भनेको, आगो र पानीसँग कहिल्यै खेल्नु हुन्न तर त्यसको सही सदुपयोग सही ढङ्गले गर्नु भनेको विज्ञानिक युग हो र यही नै विज्ञानिक प्रयोग हो भन्छु म त ।

गाई र कुकुर खानुमा कुनै गलत देख्दिन म त । तर गाई र कुकुरलाई वर्षको एकचोटी कल्पनाका आधरमा लेखिएका कथाको आधरमा पुज्नु भनेको सरासर गलत देख्छु म त । अझ न बोल्ने मूर्ति पुज्नु त झनै गलत देख्छु म त ।

जजसले मूर्तीको बिरोध गरेर र एउटै ईस्वर पुज्न सिकाउने उनै जेसस्, मोसेज, याकुब, आदम, युसुफ, इब्राहिम, नूह, इस्माइल यी सबै रसुललाई भगवान मान्ने संसार कस्तो हुनु ? भो कुरै न गरुम् ।

जुन महादेव आफ्नै श्रीमती बचाउन सक्दैन । उसैसँग आफ्ना दुख हरणको एक महारथी मान्ने यो हाम्रो देशको कुरै न गरुम् भो । जुन गणेशले आफ्नै शिर काटिनबाट बचाउन सकेन त्यै देशमा, श्री गणेशाय नम: को मन्त्रको जाप हुन्छ । त्यो देशको देशबासी र देशको कस्तो हालत होस् । भो कुरै नगरुम् ।

राजबाबु श्रेष्ठ ‘सागर’
महोत्तरी, गौशाला न. पा. १